Meloni's Mars

Geschreven op 26 september 2022.

Het populisme in het Westen wordt vaak voorgesteld als een storm die opsteekt en weer wegebt. Maar misschien is het geen storm, maar een trage, gestage verschuiving – een politieke en culturele tektoniek. De opkomst van Giorgia Meloni als politiek zwaargewicht in Italië past precies in dit patroon. Geen nieuwe Mussolini, maar wel een ideologische herconfiguratie. De Italiaanse laars trapt vandaag, wederom, tegen het Westen – maar ditmaal effectiever.

Een land dat stemt in crisismodus

Italië bevindt zich in een diepe institutionele en sociale crisis:

• Problemen in opvangcentra,

• Ontploffend wantrouwen in de politiek,

• Een versnipperd partijsysteem,

• Exploderende energieprijzen en

• Een vergrijzende, ontgoochelde bevolking.

De verkiezingen zijn daarmee meer dan slechts een democratisch ritueel – ze zijn een volksuitbarsting. Voor het eerst sinds 2008 mocht Italië weer een premier kiezen. De flamboyante Silvio Berlusconi is er opnieuw bij, al is zijn rol nu bijrol. De hoofdrol? Die is voor de 45-jarige Giorgia Meloni, leider van Fratelli d’Italia.

Meloni: geen karikatuur, wel een kantelpunt

Meloni is geen traditionele Italiaanse politica. Als vrouw, uitgesproken, charismatisch en behendig op social media, contrasteert ze scherp met de kleurloze mannen in pakken om haar heen. Waar collega’s als Salvini struikelen over retorische flaters en Berlusconi karikaturaal verouderd overkomt, gebruikt Meloni haar retorisch talent en imago als kracht.

Met haar ‘Italy First’-nationale toon verovert ze terrein bij kiezers die zich verraden voelen door globalisering, Europese bemoeienis en economische precariteit. En haar voordeel: haar partij was géén deel van de gevallen Draghi-regering – iets wat bij veel Italianen als fris aanvoelt.

Crisis en keuzes: energie, staatsschuld en Rusland

Italië’s energieafhankelijkheid van Rusland (40%) heeft geleid tot een inflatie van 9%, en 12 miljoen Italianen dreigen te moeten kiezen tussen warmte of voedsel. Salvini wil massale staatssubsidies, maar Italië’s torenhoge staatsschuld (2.700 miljard euro) maakt dat gevaarlijk.

Meloni volgt hier een voorzichtiger pad. Ze wil geen verhoging van de schuld, maar wel prijsplafonds. Bovendien onderschat ze het belang van Europese herstelgelden niet – 200 miljard euro aan toegezegde steun, onder voorwaarde van hervormingen.

Rusland en de NAVO: tussen pragmatiek en populisme

Hoewel Meloni’s partij tegen de EU-sancties tegen Rusland stemde, is zij zelf voorzichtiger. Ze belooft de NAVO-lijn te volgen, en maakt zich niet publiekelijk schuldig aan Poetin-verheerlijking zoals Salvini. Ook ten opzichte van LGBTQ-rechten en Europese samenwerking dempt ze het extremistische geluid.

Deze strategie – radicale retoriek, gematigde praktijk – verklaart waarom Fratelli d’Italia van 4% naar 25% is gestegen in de peilingen. Ze wordt niet gezien als een extremiste, maar als een “boze moeder” die het huis op orde wil brengen.

Links versnipperd, rechts verenigd

Meloni's succes is ook te danken aan de verdeeldheid op links:

• De Democratische Partij,

• Italia Viva van ex-premier Renzi,

• En de Vijfsterrenbeweging van Conte vechten onderling.

De Vijfsterrenbeweging stijgt weer licht, omdat ze vasthoudt aan het “burgerinkomen” – een sociaal vangnet waar vooral Zuid-Italianen van afhankelijk zijn. Maar dat links versnipperd is en rechts coalitieafspraken op voorhand maakt, geeft Meloni's blok een strategisch voordeel.

Europa’s transformatie: nationalisme als nieuwe eenheid?

Meloni is geen fascist, geen breker van Europa, en geen anti-democratische revolutionair. Haar politieke project is subtieler: het normaliseren van een nationalistische ideologie die pan-Europees wordt.

Ze sprak op Spaanse bodem in vloeiend Spaans over haar steun aan Vox, de Spaanse rechtspopulisten. Ze bouwt aan een netwerk van verwante bewegingen die nationale tradities verdedigen, maar over grenzen heen samenwerken. Een paradox: haar nationalisme verbindt juist doordat het anti-globalistisch is.

Een schop, geen knock-out

De Italiaanse schop tegen Europa is voelbaar, maar geen knock-out. Meloni zal moeten laveren tussen Brusselse eisen en binnenlandse verwachtingen. Interne conflicten binnen haar coalitie loeren al om de hoek. Maar dat ze deze schop uitdeelt, luidt wel degelijk een verschuiving in de Europese tijdsgeest in.

De populistische proteststem lijkt zich langzaam te vormen tot een dominante ideologie – nationalistisch, cultureel conservatief en sceptisch over supranationale structuren.

Meloni’s verkiezingszege is niet het einde van iets ouds, maar misschien wel het begin van een nieuwe Europese episode.