Het 'bommetje' van Macron

Geschreven op 16 oktober 2022

“Wij willen geen wereldoorlog.” Een uitspraak van Franse president Emmanuel Macron die op het eerste gezicht volkomen logisch klinkt, maar afgelopen week leidde tot felle kritiek vanuit bondgenoten. Zijn boodschap kwam na een interview waarin hij verklaarde dat Frankrijk géén nucleaire vergelding zou uitvoeren als Rusland kernwapens inzet in Oekraïne. Daarmee leek Macron een bom te leggen onder de gezamenlijke nucleaire afschrikkingsstrategie van het Westen.

Is deze uitspraak een diplomatieke blunder? Of is het juist een voorbeeld van uitgekiende realpolitik?

Een nucleaire echo uit het verleden

De wereld lijkt opnieuw op de rand van een nucleaire confrontatie te balanceren. De Russische president Poetin dreigt met “geen bluf”, waarop de Amerikaanse president Biden waarschuwt voor “Armageddon”. Deze retoriek doet denken aan de Cubacrisis van 1962, toen een geheime briefwisseling tussen Kennedy en Chroesjtsjov ternauwernood een kernoorlog wist te voorkomen.

De parallellen zijn onheilspellend. Oekraïne vervangt Cuba als inzet van een nucleair machtsspel, en Europese hoofdsteden staan nu in de vuurlinie. Binnen vijf minuten kan een Russische raket Parijs bereiken. Macron kent dit risico en probeert escalatie te vermijden.

Frankrijk: kernmacht op eigen voorwaarden

Sinds het vertrek van het Verenigd Koninkrijk is Frankrijk de enige kernmacht binnen de Europese Unie. Toch is het Franse nucleaire beleid fundamenteel anders dan dat van andere NAVO-landen. De zogeheten force de frappe is ontworpen om uitsluitend de vitale Franse belangen te beschermen. Deze zelfstandige doctrine werd gevormd in de Koude Oorlog en is sindsdien nauwelijks veranderd.

Dat Frankrijk zijn eigen nucleaire koers vaart, botst met de NAVO-lijn van strategische ambiguïteit: nooit precies zeggen wat je wel of niet zult doen in een nucleair scenario. Bondgenoten als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en ook Nederland beschouwen Macrons expliciete uitsluiting van een nucleaire vergelding daarom als schadelijk.

Politieke en economische overwegingen

Frankrijk heeft een eigen energietransitie doorgemaakt met een sterke focus op kernenergie. Daardoor is het minder afhankelijk van Russisch gas, maar ironisch genoeg juist gevoeliger voor Russische nucleaire technologie. Deze verborgen afhankelijkheid kan verklaren waarom Macron een gematigder toon aanslaat tegenover Poetin.

Daarnaast speelt economische belangenbehartiging een rol. Hoewel Frankrijk Oekraïne steunt met wapens, stelt het daarbij duidelijke voorwaarden: het wapenfonds van 100 miljoen euro moet besteed worden bij Franse leveranciers. Zo koppelt Macron militaire solidariteit aan binnenlandse industriepolitiek.

Poetins spel van verdeeldheid

De Russische strategie lijkt erop gericht om de Europese eenheid te breken via diplomatieke druk en nucleaire dreiging. Frankrijk en Duitsland worden gezien als de zwakke schakels binnen de NAVO. Poetin gokt erop dat angst voor escalatie hen zal dwingen om Oekraïne tot onderhandelingen te bewegen.

Hoewel Macron meermaals heeft benadrukt dat Frankrijk Oekraïne blijft steunen, kan zijn afwijkende nucleaire retoriek als teken van verdeeldheid geïnterpreteerd worden. Zeker in een tijd waarin Poetin actief inzet op verwarring en wantrouwen binnen het Westen.

Historische herhaling?

Macrons uitlatingen passen binnen een bredere poging om escalatie te voorkomen. Zijn tweet – “wij willen geen wereldoorlog” – en zijn uitsluiting van nucleair tegenoffensief zijn mogelijk bedoeld als de-escalerende signalen richting Moskou. Hij herhaalt daarbij niet alleen wat veel andere leiders denken, maar niet hardop durven te zeggen: dat geen enkel Westers land zijn hoofdstad wil riskeren voor een nucleaire vergeldingsactie buiten het eigen NAVO-gebied.

Toch brengt hij hiermee schade toe aan de NAVO-cohesie. De timing is ongelukkig, de boodschap ambigu, en het contrast met de harde Amerikaanse lijn opvallend. Daarmee ondermijnt hij zijn eigen eerdere pleidooi voor Europese defensiesamenwerking.

Voorzichtigheid met een prijs

Macron balanceert op een geopolitiek koord. Enerzijds probeert hij de nucleaire dreiging van Poetin niet verder aan te wakkeren. Anderzijds riskeert hij verdeeldheid binnen het Westerse front, precies waar Moskou op aast. Frankrijk had een unieke kans om via zijn kernpositie de Europese Unie sterker te positioneren. Maar die kans lijkt voorlopig verkeken.

Zijn optreden blijft dus dubbelzinnig: tegelijk rationeel en riskant, diplomatiek en destabiliserend. Of hij de geschiedenis ingaat als naïef of strategisch wijs, zal afhangen van de afloop van dit nucleaire schaakspel. Zoals in 1962, kan ook nu een enkel signaal het verschil maken tussen een wankel vredesevenwicht en een rampzalige escalatie.