Een Wereld Die Leidt Of Lijdt

Geschreven op 20 september 2022

De staatsbegrafenis van koningin Elizabeth II was niets minder dan een monumentale gebeurtenis. Plechtig, respectvol en doordrenkt met symboliek – een ode aan duizend jaar Britse geschiedenis. Voor geschiedenisliefhebbers een uniek moment: een afscheid van een monarch én een wereldbeeld.

De Britten bewezen opnieuw hoe meesterlijk ze omgaan met traditie. Alles aan deze dag – de beelden, geluiden, rituelen – sprak van de grandeur van een rijk dat ooit over een kwart van de wereld regeerde. Een lofzang op het verleden, when Britannia ruled the seas.

Zelfs de motivatie van Brexiteers leek erdoor te verklaren. Maar voor velen buiten dat Britse sentiment – van de inheemse Amerikaan tot de Keniaan – klonk dit als een tragische klaagzang. Een uitvaartlied voor een wereld die hen eeuwenlang het zwijgen had opgelegd.

Van Ontdekking naar Onderwerping

1492. Het jaar dat Europa de wereld herontdekte – en zichzelf herschiep.

      Toen Columbus de oceaan overstak, begon de Europeanisering van de wereld. Wat volgde was geen uitwisseling van ideeën, maar de vernietiging van complete beschavingen.

      
      

Binnen enkele generaties verdween 90% van de oorspronkelijke bevolking van de Amerika’s, vooral door ziekten, geweld en slavernij. Tegelijkertijd werd de monocultuur van plantages geëxporteerd uit de Canarische Eilanden – een systeem dat miljoenen Afrikanen onder dwang naar de Nieuwe Wereld bracht.

Europa, tot dan toe achtergesteld, werd plots de spil van het wereldsysteem. De opbrengsten van slavenarbeid en koloniale roofbouw gaven het continent een voorsprong die nooit meer werd ingehaald.

Moderniteit als Masker

Rond 1800 betreden we een nieuw tijdperk: de moderniteit. Aangedreven door de Amerikaanse, Franse en Industriële Revoluties, vormde het Westen zijn identiteit rond democratie, mensenrechten en vooruitgang. Maar dat nieuwe morele kompas gold enkel binnen de grenzen van Europa.

In de koloniën heerste onderdrukking, uitbuiting en segregatie. Thee, dat iconische Britse product, werd in India geplukt, in Engeland verwerkt en tegen winst terugverkocht aan de onderdrukten. En terwijl het Britse volk zong dat “Britons never will be slaves”, werkte hun rijk exact volgens het tegenovergestelde principe.

Last – of Excuses

De moderniteit legitimeerde kolonisatie als beschavingsmissie: the white man’s burden. Waar Portugezen en Nederlanders vooral op handel mikten, presenteerden de Fransen het kolonialisme als plicht. De Britten zaten daar tussenin, belichaamd door figuren als Cecil Rhodes. Zijn visie op wereldheerschappij – gebaseerd op ras, expansie en paternalisme – klinkt huiveringwekkend actueel.

Voor Rhodes was kolonisatie het pad naar wereldvrede, bevolkingsgroei en beschaving. Voor de Afrikaanse volkeren betekende het slavernij, culturele vernietiging en massamoord.

De Kaart van Afrika: Een Bloedige Taart

Tijdens de Conferentie van Berlijn in 1884 werd Afrika door Europese machten verdeeld als een taart op een keukentafel. Duizenden volken werden samengebracht in veertig kunstmatig gevormde landen, vaak met kaarsrechte grenzen die niets met de werkelijkheid te maken hadden.

De prestigewedloop werd bloediger. België’s koning Leopold II mocht Congo gebruiken als zijn persoonlijke speeltuin. Ondertussen voelden Italië en Duitsland zich achtergesteld: zij waren te laat voor het koloniale feest. Die frustratie zou, mede, bijdragen aan de opkomst van de wereldoorlogen.

Europa's Zelfvernietiging

Europa’s drang naar meer – meer land, meer macht, meer grondstoffen – werd uiteindelijk zijn ondergang. De wereldoorlogen die uit deze koloniale rivaliteit voortkwamen, bliezen het continent moreel en politiek op. De gloriedagen waren voorbij. De zon ging onder op het rijk waarin ze nooit onderging.

En zo eindigde het tijdperk van de wereld die leidde… of liet lijden.