De Twee Vladimirs

Geschreven op 16 september 2022

"Oekraïne is een onvervreemdbaar onderdeel van onze eigen geschiedenis, cultuur en spirituele ruimte."

— Vladimir Poetin, 21 februari 2022

http://en.kremlin.ru/events/president/news/67828

Resoluut en met vurige ogen sprak president Vladimir Poetin op 21 februari geschiedenis. Niet alleen omdat de volgende ochtend onze geopolitieke wereld plots in vlammen opging en voorgoed veranderde, maar ook omdat zijn explosieve toespraak de mensheid – opnieuw – een wijze les leerde: het verleden bepaalt ons heden. Dit geldt zowel voor het ogenschijnlijk onbeduidende individu als voor wereldschokkende gebeurtenissen.

Zelden sloot mijn — volgens sommigen wat stoffige — studie Geschiedenis zo naadloos aan op de actualiteit als op deze februaridag. Een millennium eerder had een bastaardzoon de loop van de geschiedenis bepaald. Zijn naam? Ook Vladimir. De Heilige Vladimir. Vladimir van Kyev.

“Twee keer is Rusland geboren in de Europese familie – de eerste keer door de Heilige Vladimir, de tweede keer door Peter de Grote,”

— Georgy Fedotov, Russische historicus (1886–1951)

https://en.wikipedia.org/wiki/Georgy_Fedotov

Eenzelfde constatering, uitgesproken door naamgenoot Poetin, leidde echter tot de verbanning van zijn Rusland uit de Europese familie. Hoe is deze contradictie te verklaren?

De Heilige Vladimir werd in 956 geboren als jongste — maar onwettige — zoon van Sviatoslav I, de toenmalige grootvorst van Kyev. Zijn rijk strekte zich uit van de Oostzee tot aan de Zwarte Zee. Aan die Zwarte Zee lag het schatrijke en hoogontwikkelde Byzantium — het huidige Istanboel — dat destijds, naast Rome, het centrum van het christendom vormde. Vanuit deze metropool werd lucratief gehandeld met Kyevse goederen, veroverd door expansieve Vikingen. Deze Noormannen maakten deel uit van de Slavische elite, een stammenconfederatie waarover de jonge en strijdlustige Vladimir na een bloedige broederstrijd de heerschappij verwierf.

Aanvankelijk wees niets erop dat deze nieuwe heerser een grootse lotsbestemming had. Hij breidde het aantal heidense tempels uit — plekken waar zelfs christenen als mensoffers werden geofferd. Hij bezat honderden concubines, huwde meerdere vrouwen en leidde een uitbundig leven vol feesten.

Zoals vaker gebeurt in het levensverhaal van een man, kwam de ommekeer door de liefde voor een vrouw. Haar naam was Anna, een knappe, hooggeboren prinses en zus van de Byzantijnse keizer Basil II.

De heldhaftige Vladimir won haar hand omdat hij gehoor gaf aan de hulpvraag van haar broer: de rebellerende generaal Bardas Phokas moest worden uitgeschakeld. Maar één obstakel bleef: Vladimir was geen orthodox christen. Toevallig had hij enkele jaren eerder religieus onderzoek laten doen met als doel de meest prestigieuze religie voor zijn rijk te vinden. Het christendom kwam daarbij als beste uit de bus. Een christelijke natie kon zich immers eindelijk beschaving noemen — gelijkwaardig aan het machtige Byzantium — met als voordeel internationaal prestige en toetreding tot de huwelijksmarkt van Europese vorstenhuizen.

De verliefde en ambitieuze Vladimir nam dus een historisch besluit: hij bekeerde zich tot het christendom.

Eenmaal christen, toonde hij zich daadkrachtig en radicaal. Hij brak met zijn heidense leven: deed afstand van zijn vele vrouwen, sloot de heidense tempels en bewerkstelligde een massale bekering onder zijn onderdanen. Vandaag de dag is de Russische Orthodoxe Kerk een van de pijlers van de Russische beschaving. Het geloof speelt een grote rol in het leven van veel Russen. Het woord "Rus" gaat overigens terug op de Vikingen en dateert uit de tijd van de Heilige Vladimir.

De orthodoxe identiteit is diep verbonden met de nationale identiteit van Rusland. De kerk heeft onmiskenbaar invloed gehad op de loop van de Russische geschiedenis. Niet voor niets wordt Vladimir op het ‘Millennium Monument’ in Novgorod pontificaal afgebeeld, naast andere grondleggers van Rusland zoals Rurik en Peter de Grote.

Er was eens een bastaard uit Kyev, die bij zijn geboorte niets zou erven, maar na zijn dood zou uitgroeien tot de erfgenaam van de Russische cultuur.

Er is nu een machthebber in Rusland die, juist omwille van die culturele erfenis, vindt dat Kyev tot het Russische erfgoed behoort. Daarmee verspeelt deze leider de erfenis van de Europese beschaving en het internationale prestige waar de bastaard uit Kyev zo vurig deel van wilde uitmaken.

Dit zijn de twee Vladimirs die het lot van Rusland bepaalden. De Vladimir uit het verleden deed dit door naar de toekomst te kijken. De Vladimir van het heden doet dit door vast te blijven zitten in het verleden.